असंच एकदा एका सामाजिक बांधिलकीची लागण झालेल्या एका
अभिनेत्या मित्राला भेटलो. मी त्याला माझा मतदानाचा प्रश्न आणि खवळण्याचं कारण
विचारलं, तर तो समोरचा ग्लास उचलून एका दमात रिकामा करत म्हणाला,
"तुमच्यासारखे लोक मत देत नाहीत ना....
म्हणून देशावर अशी परिस्थिती आलीय!!"
"अशी परिस्थिती म्हणजे नेमकी कशी?" तो सिनेमा नट
असल्यामुळे त्याची स्वत:ची सामाजिक-आर्थिक परिस्थिती अगदी ढिंग-
च्यांग होती. त्यामुळे त्याची तक्रार नेमक्या
कुठल्या परिस्थितीबाबत आहे ते विचारून घेतलं. त्यावर तोंड वाकडं करून नापसंती दाखवत, त्यानं आणखी एक ग्लास भरला.
"एकंदरच देशाची परिस्थिती!! काय चांगलं आहे इथे??
साधं विचारस्वातंत्र्य, आविष्कारस्वातंत्र्य, मतस्वातंत्र्य
देखील नाही!" तो घोटागणिक एकेक शब्द ठासून बोलायला लागला,
"पण या परिस्थितीचा आणि मी मत न देण्याचा काय
संबंध?" मी लोकप्रतिनिधी किंवा सरकारी अधिकारी नसूनही या परिस्थितीचे खापर तो
माझ्यावर का फोडतोय ते मला कळेना.
"तुझ्यासारखे लोक मतदान करत नाहीत त्यामुळे हे असले xxxxx
लोक निवडून येतात …आणि म्हणून ही परिस्थिती ओढवली….कळलं??" आता त्यानं
आवाज खर्जात लावून, तोंड विस्फारत बोलायला सुरुवात केली.
"अरे, पण मत मिळाल्यामुळे उमेदवार निवडून येतात. मत
न दिल्यामुळे कसा कोणी निवडून येईल??"
"वाट्टेल ते बोलू
नकोस….सगळ्या मतदारांनी मतदान केलं ना की या xxxxx उमेदवारांना घरी बसायची पाळी येईल. ही परिस्थिती बदलायची असेल तर,…मतदानाची सक्ती
करायला हवी!!"
"म्हणजे विचार-आविष्कार स्वातंत्र्य,
मतस्वातंत्र्य आहे पण मत न देण्याचं स्वातंत्र्य मात्र नाही असं??"
"चूप बस. xxxxx !!" जोरात ग्लास आपटून म्हणाला,
"तुला काही अक्कल नाही!! तुझ्यासारख्या xxx ना तर मतदान नाकारलं पाहिजे!"
ग्लास फुटू नये म्हणून मला तिथून निघावं लागलं.
मतस्वातंत्र्याचा आग्रह धरणारा तो अभिनेता
जनतेवर मतदानाची आणि माझ्यावर मत न देण्याची सक्ती करण्याचे विचार
अद्वातद्वा मांडत होता. मला या विसंगतीचे आणि त्याच्या चिडण्याचे कारण कळेना
म्हणून हा प्रसंग मी एका
आंदोलन-लोलुप `सामाजिक चळवळया' मैत्रिणीला सांगितला आणि पुन्हा माझा प्रश्न
विचारला. त्यावर उत्तर देण्याऐवजी ती तासभर विषमता, शोषण, पिळवणूक,
विस्थापित असे अनेक शब्द म्हणत प्रत्येक शब्दाला उसासा टाकत केसांच्या
बटा उडवू लागली. बटांनी डोळे अर्धवट झाकल्यानंतरच ती मूळ विषयावर आली,
"तो बरोबर म्हणतोय. देशाची प्रगती
ही जनतेच्या सहभागाखेरीज होऊ शकत नाही. आपल्या देशात चांगले लोक
मतदानालादेखील सहभागी होत नाहीत, ते बाकी कशात काय सहभाग घेणार?
कशी होणार मग प्रगती?"
"म्हणजे ज्या देशांनी प्रचंड प्रगती साधली आहे त्या देशात शंभर टक्के मतदान होतं की काय?"
- यावर तिनं चिडून ३-४ पांढऱ्या बटा पुढे आणल्या आणि म्हणाली,
"तुझ्यासारखे मतदान न करता
हे असले निरर्थक प्रश्न आणि चर्चा करणारेच जबाबदार आहेत देशाच्या अवस्थेला!
तुमच्यामुळे हे टिनपाट उमेदवार निवडून येतात आणि विकासाच्या नावाखाली
देश भकास करतात !"
"म्हणजे ते टिनपाट उमेदवार निवडून आले याला,
ज्यांनी त्या टिनपाटांना
मतदान केलं ते जबाबदार नसून ज्यांनी त्यांना मत दिलं नाही ते
आम्ही जबाबदार! असं??"
"मूर्ख !!!" खांद्यावरची शबनम झोळी चुरगाळत ती
फिस्कारली.
"म्हणजे? उमेदवार मूर्ख??"
"उमेदवार नव्हे, तू मूर्ख!!" आता तिच्या डोक्यावरचे
सर्व केस पिंजारले गेले होते.
"म्हणजे, मूर्ख माणसानं मत दिलं तर चांगला उमेदवार
निवडून येतो?" मी घाबऱ्या विचारले.
"शतमूर्ख!!
मीच शतमूर्ख म्हणून तुझ्याशी हे बोलले!!" एका हाताने शबनम सांभाळत दुसऱ्या हातानं झुलपं विस्कटत
ती निघून गेली आणि माझ्या प्रश्नाचे उत्तर काही मिळालेच नाही.
नंतर एका प्रसंगात मात्र अशाच एका `अभ्यासक'
म्हणवून घेणाऱ्या
`स्वदेश-लंपट ' गृहस्थाने मला माझ्या प्रश्नाचे उत्तर देण्याऐवजी तर्कशास्त्रच दिले.
"तुझ्यासारखे लोक मतदान
करत नाहीत ना...त्यामुळे चांगल्या उमेदवाराला मते मिळत नाहीत, कमी
मते पडतात....तसे त्या नालायक उमेदवारांचे होत नाही! त्यांचे सगळे मतदार
मतदानाच्या दिवशी सकाळीच बरोब्बर येतात आणि मतदान करून जातात. त्यामुळे ते नालायक
उमेदवार निवडून येतात!" प्रत्येक वाक्याला थोडे थांबत ते स्वत:ची दाढी खाजवून घेत
होते.
"ते नालायक
उमेदवार साधारण पाच-पन्नासहजार मतांनी तरी जिंकतात.
मग माझ्या एकट्याच्या मताने तो पडणे किंवा जिंकणे कसे शक्य
आहे?" त्याच्या तर्कशास्त्रावर मला पडलेला प्रश्न त्यांना विचारला. डोळे बारीक
करून आवाज न चढवता दाढी खाजवत म्हणाले,
"तू काही एकटा नाहीस,
असे तुझ्यासारखे हजारो-लाखो आहेत. चांगली माणसं जातच नाहीत मतदानाला,
त्यामुळे हे नालायक निवडून येतात!"
"चांगली माणसं मतदानाला जात नाहीत म्हणजे, जे मतदान
करतात ते सगळे वाईट असतात, असं ??" मी गोंधळून जाउन विचारले. यावर त्यांचा
आवाज चढला. चेहरा उग्र करत जरबेनं ते म्हणाले,
"सगळे वाईट नसतात, काही चांगले देखील असतात.
पण चांगल्या मतदारांची संख्या कमी असते,
त्यामुळे चांगल्या उमेदवाराला मतं कमी पडतात"
"म्हणजे, जे उमेदवार पडतात,
तेच चांगले असतात...असं???" माझा गोंधळ कमी होईना म्हणून पुन्हा विचारले.
आता मात्र त्यांच्या आवाजाला धार आली आणि दाढी जोरात खाजवत म्हणाले,
"काहीतरीच काय?
चांगले लोक निवडून येतात की…. आणि मतदान कंपल्सरी केलं ना की मग नक्की चांगली
माणसं येतील निवडून!"
"पण चांगल्या मतदारांची संख्या कमी असते आणि वाईट मतदारांची जास्त असते ना??
मग मतदान सक्तीचं केलं की उलट वाईट उमेदवारच निवडून येईल!"
माझा गोंधळ आणखी वाढला.
"तुझ्याशी बोलण्यात काही अर्थच
नाहीय! कोणीही काहीही बोललं तरी तू त्याच्या उलटंच बोलणार!!!"
ते देखील रागावून दाढी खेचत निघून गेले. पुन्हा,
माझा प्रश्न निरुत्तरीतच राहिला.
आणखी एका प्रसंगात तर एका `ज्येष्ठ विचारवंत' असे विशेषण लावणाऱ्या `उपदेश-
खोर' गृहस्थाने माझे `प्रबोधन'च करायला सुरुवात केली.
"तू सुजाण नागरिक आहेस ना? सुजाण नागरिकाचं कर्तव्य आहे मतदान
करणं…."
"पण मतदान हे कर्तव्य नाही हक्क आहे ना?" शंकानिरसनासाठी मी विचारले. माझ्या
प्रश्नावर कसानुसा होणारा त्यांचा चेहरा कसाबसा आवरत म्हणाले,
"अरे, आपण जिथे राहतो तिथली व्यवस्था, देशाची परिस्थिती सुधारणं, चांगली ठेवणं
हे कर्तव्य नाही का सुजाण नागरिकाचं? मग परिस्थिती
सुधारण्यासाठी, चांगल्या लोकांना मतदान करायला हवे ना? म्हणून
मतदान हे कर्तव्य समजायचं आपण."
"तुम्ही मतदान करता का प्रत्येकवेळी?"
माझा प्रश्न ऐकून ते सावरले आणि काहीशा अभिमानानं म्हणाले, "अर्थात!!
गेल्या तीस वर्षांत एकदादेखील चुकवले नाही मी मतदान!!"
"म्हणजे तुम्ही नियमित मतदान केल्यावर भारताची परिस्थिती इतकी खराब झाली?" या
प्रश्नावर ते गडबडले, पण सावरत म्हणाले,
"तसं नव्हे. मी कटाक्षाने मतदान करतो, पण सगळेच करत नाहीत
तसं, म्हणून अशी अवस्था आहे. नियमित मतदान करणारे फारतर ३५-४० टक्केच लोक
असतील!" हे उत्तर ऐकून मी हबकलोच. मला आणखी मोठ्ठाच प्रश्न पडला,
"बाप रे! ४० टक्के लोकांनी नियमित मतदान केलं तर एवढी बिकट अवस्था आली,
मग जास्त टक्क्यांनी मतदान केलं तर किती वाईट होईल? अगदी ८० टक्क्यांनी
मतदान केलं तरी दुप्पट वाईट अवस्था होईल ना!!!"
मला वाटले होते की पेच लक्षात आणून दिल्याबद्दल ते माझ्यावर खूष होतील. पण ते
एकदम कावले, चेहरा लाल-तांबडा झाला. मग अत्यंत किनऱ्या आवाजात म्हणाले,
"तू कधीच सुधारणार नाहीस! एकवेळ अखंड भारत देश सुधारता येईल, पण तुला सुधारणे
शक्य नाही!" हे ऐकून आणि त्यांचे अविर्भाव पाहून मी गांगरूनच गेलो. त्यांचे
ब्लड-प्रेशर वाढून भलतेच काहीतरी घडू नये म्हणून हात जोडून त्यांची क्षमायाचना केली
आणि त्यांना शांत करत म्हटले,
"मला सुधारायचंय. काय करू ते सांगा, तुम्ही सांगाल ते करतो."
त्यांचा चेहरा पूर्ववत करत ते म्हणाले,
"इतर मतदान करताहेत की नाही, त्यांच्या
मतदानानं चागलं होतंय की वाईट याची चौकशी कशाला करतोस?
तू मतदान का करत नाहीस? हा प्रश्न अधिक महत्वाचा आहे, त्याचे उत्तर शोध!"
ते शांत झाले यापेक्षा ते माझ्या मूळ प्रश्नाकडे वळलेत हे पाहून मी खूष झालो
आणि प्रांजळपणे सांगितलं,
"मी मतदान कसं करणार? मला राजकारणातलं काहीच कळत नाही.
देशाचं हित कशात आहे, आपल्या राज्याचं,
शहराचं हित कशात आहे हे मला अजिबात कळत नाही." विचारवंतांच्या
चेहऱ्यावर आता स्मित उमटलं.
"त्यात कळायला काय लागतं? वर्षानुवर्षे मत देणाऱ्यांना तरी कुठे काय कळतं?
मतदानाला काय अभ्यास लागतो की अक्कल लागते? बिनडोक माणूससुध्दा मत देऊ शकतो! अगदीच
शून्य माहिती असेल तर उमेदवाराकडे पाहून ठोकायचं मत!
आहे काय अन नाही काय!!!!" त्यांच्या मोलाच्या उपदेशाने
मला थोडे उमजले तरी माझे पूर्ण समाधान झाले नव्हते. म्हणून वरमून म्हटले,
" पण कोणता उमेदवार चांगला कोणता वाईट ते तर मला अजिबातच कळत नाही. मुळात
चांगला-वाईट माणूस ओळखण्याइतपत बुद्धीदेखील मला नाही.…आणि- " माझं
बोलणं थांबवून, हातावर थोपटत ते माझं सांत्वन करू लागले,
"अरे, त्यात काय एवढे?
मतदान करायला कसलीही बुद्धी-अक्कल लागतच नाही. टीव्हीवर जाउन
मतदानाचे विश्लेषण करायला देखील काही अक्कल लागत नाही, तिथे नुसत्या
मतदानाला काय अक्कल लागणार? फक्त
केंद्रावर जाउन रांगेत उभं राहण्यासाठी उसंत असली म्हणजे झालं!! मूर्खातला मूर्खदेखील बिनधास्त
कोणालाही मत देतो, मग तू का इतका संकोच करतोयेस??"
मी मान डोलावली. ते पाहून स्वत:च्या प्रतिपादनावर खूष होऊन त्यांनी
मला टाळी मागितली आणि माझा
हात त्यांनी तसाच त्यांच्या हातात धरून ठेवला व म्हणाले,
"आता मला आश्वासन दे, यापुढे तू मतदान करशील."
आता मला पूर्णत: आकलन झाले होते. प्रश्नांचे संपूर्ण निराकरण झाले होते
त्यामुळे आश्वासन द्यायला कोणतीच अडचण भासली नाही.
लोकेश शेवडे
२४/ ६/ २०१३ - सायं ५.००
